Dört Halife dönemi hakkında genel bilgi

DÖRT HALİFE DEVRİ   (632–661)

      Hz. Muhammed`in vefatından sonra Hz. Ebubekir `le başlayıp, Hz. Ali `ye kadar süren döneme Dört Halife Devri  denir. Bu dönemde halifeler seçimle başa geldikleri için bu döneme Cumhuriyet Dönemi denir. Bu dönem İslamiyet’in yayılması, kökleşmesi ve kuvvetlenmesi bakımından önemlidir.

 

                    Hz. Ebubekir  DÖNEMİ  (632–634)

Hz. Peygamber`in ölümü ile ortaya çıkan yalancı peygamberlerin ve zekât vermeyenlerin isyanlarını bastırarak Arap Yarım adasından siyasi birlik sağlanmıştır. Kur-an`ı Kerim kitap haline getirilerek özgün halinin korunması sağlanmıştır.

    Halife, komutan ve yüksek dereceli memurlara maaş bağlanmıştır. Arap Yarım Adası dışında ilk kez fetihlere başlanmıştır. İslam ordularının düzenli olarak fetihle görevlendirildikleri ülke Suriye olmuştur. Husamin Zeyd komutasındaki ordu Suriye`ye , Halid Bin Velid komutasındaki ordu Irak`a gönderilmiştir. Müslümanların Güney Filistin`i ele geçirmelerinin üzerine  Bizans  elli bin kişilik  bir orduyu Suriye`ye göndermiştir. Bunun  üzerine  Halid Bin Velid Suriye`ye gelip İslam ordularının başına geçmiştir. İki ordu Yermük Irmağı kıyılarında savaşmışlar ve Müslümanlar Bizans ordusunu Yenilgiye Uğratmışlar.(634).

      Yermük Zafer’inin  Sonucu:

  * Suriye`nin  kapıları İslam ordularına açılmıştır.

      Hz. Ebubekir Yermük  Zafer`inden sonra 23 Ağustos 634 `de vefat etmiştir. Aziz dostu Hz. Muhammed `in yanına defnedilmiştir.

           

Hz. Ömer DÖNEMİ (634-664)

Hz. Ebubekir hastalandığı zaman tavsiyename hazırlayarak kendinden sonra Müslümanlar arasında karışıklık çıkmasını önlemek için Hz. Ömer Halife  olmasını istemiştir. Böylece Hz. Ömer hiçbir itiraz meydana gelmeden halife olmuştur.

      Hz. Ömer  başa geçince  Halid  Bin Velid`i  ordu komutanlığına alarak, Ebu Hubeyde`yi atamıştır.

      İslam ordusu 635 `de Şam`ı  (Dimaşk) kuşatmış ve altı ay süren mücadeleden sonra şehri ele  geçirmiştir. Suriye `nin fethi tamamlandıktan sonra Müslümanlar  Kudüs`e ilerlemiştir bunun üzerine Kudüs Bizans`tan yardım istemiş imparator  Herakleois deniz yoluyla Kudüs`e yardım göndermiştir. Suriye`deki  tüm İslam orduları Arm ve As başkanlığında birleşerek Bizans kuvvetleri ile karşılaşmışlardır.

      636 yılında yapılan  “  Ecnadin “  savaşını Müslümanlar kazanmış, ardından Kudüs `ü kuşatmışlardır. Kudüs Patriği halifeye  teslim olacağını bildirince şehir savaş yapılmadan Müslümanların olmuştur.

Irak  CEPHESİ

      * Köprü Savaşı (634): 

    İslam orduları Fırat Nehri kenarında İran ordularıyla karşı karşıya gelmiş ve savaşı kaybetmişlerdir. Komutan Ebu Veyde ve pek çok  İslam askeri şehit olmuştur.

      * Kadisiye Savaşı (636):      

  Irak cephesindeki ordunun başında Sad  Bin Ebi Vakkas  vardır. Müslümanlar ile Sasaniler Küfe yakınlarında Kadisiye denilen yerde tekrar karşılaşmışlardı. Savaşı İslam orduları kazanmıştır.

     Sonuçları:

1. Böylece Irak Müslümanların eline geçmiş, İran yolu açılmıştır.

2. Bu savaşın ardından Sasaniler`in başkenti Medain şehri ele geçirilmiştir.(632)

    * Celula Savaşı (637):

  Bu savaş  Müslümanlar kazanmışlardır. (Sasanilerle yapılmıştır.)

Müslümanlar bu arada Basra ve Kûfe `de yeni askeri üsler kurarak ordularını takviye etmişler ve güçlerini arttırmışlardır.

    * Nihavend Savaşı (642):

  İranlılar  topladıkları  kuvvetlerle Müslümanlar üzerine  tekrar saldırmışlar ve Nihavend  de yapılan savaşı Müslümanlar kazanmıştır.

     Sonuç:

  İran ordusu  dağılmış ve İran  şehirleri tamamen Müslümanların eline geçmiştir.

  Irak ve Suriye  seferlerinden  başka  İslam orduları  El_Cezire ( Yukarı Mezopotamya ) yönelmişler 639 yılında Urfa, Harran ve Diyarbakır feth edilmiş ve 634–664 yıllarında  Azerbaycan, tamamiyle  feth edilmiştir.

    Önemi:

 Nihavend savaşlarıyla, Müslümanlar sınır komşusu olmuşlardır.(Karluklar ve Türkişler)

 Suriye `nin  fethinden sonra Mısır Müslümanlar için bir hedef haline gelmişlerdir. Mısır Bizans  hâkimiyeti altındaydı ve ağır vergiler veriyorlardı. 642 yılında Mısır `ın fethinden  sonra Lidye ve Trabulusgarb İslam ordularınca feth edildi.

 

        _ Hz. Ömer  Döneminde  Yapılan  Düzenlemeler_

1.     İlk kez divan teşkilatı kuruldu.

2.    Adli teşkilat  kuruldu. Vilayetlere  validen ayrı  olarak kadılar atandı.

3.    Fethedilen  ülkelerin yönetim birimlerine ayrılmasıyla büyük iller ortaya çıktı.

4.    Irak, Mısır, Suriye, Cünd  adı verilen devamlı ordugâh şehirleri kurulmuştur.

5.    Hicri takvim hazırlanarak kullanılmaya  başlanmış

6.    Ekonomik alanda yenilikler yapılmıştır.

7.    Askeri amaçlı ikta sistemi  uygulanmıştır.

   Hz. Ömer  son derece sade bir hayat yaşayan  adaletli yönetimi ile  herkesin güvenini  kazanan  İslam  devletlerini  sınırlarını  Lidya`dan  Horasan`a  kadar  ve  Kafkasya`ya  kadar genişleten Hz. Ömer  644 yılında  İranlı bir  köle tarafından hançerlenerek öldürülmüş ve şehit olmuştur.

        

               Hz. Osman  DÖNEMİ  (656)

      Hz. Ömer  vefat etmeden önce yerine  geçecek  halifeyi belirlemek  üzere Hz. Muhammed `in eski arkadaşlarından  6 kişiyi görevlendirmişti. Bu  arkadaşların  yaptıkları  görüşmeler sonucu  Hz. Osman Halife seçilmiştir.

     Hz. Osman fetih  hareketlerine devam etmişler. Bu dönemde  İslam orduları  Kafkaslarda  Hazarlar  ile karşılaşmışlardır. İslam  orduları sık sık  Torosları aşarak  Anadolu içlerine  kadar akınlar düzenlemişlerdir.

    Bizans`ın eline geçen  İskenderiye geri alınmıştır. Anadolu`da  İslam orduları Kayseri`ye kadar  ilerlemişlerdir. Kafkasların bir kısmı ve burada Hazar Türkleriyle  savaşılmıştır. Horosan`ı alan İslam orduları  Ceyhun Nehri`ni geçecek Asya  içlerinde ilerlemişlerdir. Böylece  Türkler ve Müslümanlar arasındaki savaş  başlamıştır.

   Suriye sahillerinde ilk İslam  donanması  kurulmuştur. Şam  valisi Muaviye tarafından kurulmuştur. Muavi`ye Kıbrıs`ı kuşatarak  649 yılında almıştır. İslam  tarihindeki ilk karşıklıklar bu dönemde çıkmıştır.

   Hz. Osman  yumuşak huylu ve iyi niyetliydi. Başta  valilikler olmak üzere  ordu komutanlıklarına  ve önemli  görevlerine  Ümeyye ailesinden  akrabalarına  getirmiştir. Bu valilerin  idaresinden memnun olmayanlar  ve münafıklarında kışkırtması Hz. Osman`a karşı muhalefete başlamışlardır. Yaşlılığından  dolayı  Hz. Osman  kendisine  karşı oluşturulan  bu muhalefeti  bastırmakta  güçlük çekiyordu. Bu arada  Mısır, Basra  ve Kûfe`den 500 kişilik  bir grup  Medine`ye  gelerek  ortalığ karıştırdılar. Bundan  sonra olayların  önüne geçilemedi. Ve Hz. Osman  evinde Kur-an`ı Kerim  okurken 17 Haziran 656 `da  bu grup tarafından  şehit edildi. Bu olay  daha sonraki  yıllarda  meydana  gelebilecek huzursuzlukların  temelini oluşturdu.

    Çeşitli şehirlerde Kur-an`ı Kerim  ayetlerinin farklı şekillerde okunması üzerine  Kur-an`ı Kerim  çoğaltılarak  ordugâhlara  ve öenmli merkezlere gönderilmiştir. Bu Hz. Osman  döneminin  en önemli olayıdır. Horasan  ve Harzem fethedildi.

 

Hz. Ali  DÖNEMİ ( 656-661):

     Hz. Osman`ın  şehit edilmesinden sonra halifelik Hz. Ali`ye teklif edilmiştir. Hz. Ali  önceleri bu teklifi kabul etmediyse de ısrarlar karşısında olumlu  cevap vermiştir. Hz. Ali  döneminde  halife olduktan sonra  Hz. Aişe  , Zübeyr Avvam  ve Talha Bin Ubeydullah, Hz. Osman katillerinin  derhal  cezalandırılmasını istemişlerdir.

    Hz. Ali  Kûfe`ye gelerek  buradan  yardım aldı. Basra  üzerine yürüdü. Hz. Ali `nin  Barış çabaları snuç vermeyince iki taraf  arasında savaş başladı.

* Camel  Vak`ası  (Deve  Savaşı 656):

   Çatışma, Hz. Aişe `nin  devesinin  etrafında  geçtiği için bu savaşa  “ Deve  Savaşı “ denmiştir.

    Yapılan  savaşta  Zübeyr ve Talha şehit edilmiştir. Aişe `ye dokunulmamıştır. Savaştan  sonra Hz. Ali dönmemiş Kûfe`yi merkez yaparak, Irak’ı kontrolüne almıştır.

    Ancak Şam valisi Hz. Ali`nin  halifeliğini tanımayarak mucadeleye devam etmiştir. Hz. Osman `ın  katillerini  cezalandıracağını ilân etmiştir.

* Sıffın Savaşı (657):

   Hz. Ali`nin  barış teşebbüsleri yine sonuçsuz kalınca  iki taraf arasında  savaş çıkmıştır. Temmuz  657 `de  Fırat Nehri kıyısında  Sıffın  adı verilen  yerde başlayan savaşta  Muaviye yenilirken  Amr Bin As `ın teklifi üzerine askerler mızraklarının ucuna  Kur-an`ı Kerim saifelerini takmış ; “ Aramızda Kur-an`ı Kerim  hakem olsun “ demişlerdir. Hz. Ali kendi askerine bunun hile olduğunu söylese de  askerler bunu dinlememişlerdir. Bunu üzerine  İslam  tarihinde  hakem olayı denilen  bir hadise  gerçekleşmiştir. Arm Bin As  Muaviye`nin , Ebu Musa  El-Eşari ise  Hz. Ali `nin hakemi olmuştur. İkisi yaptıkları görüşmelerden her iki tarafın halife  olmasını yeni bir halife  seçilmesini  kararlaştırmışlardır. Yinede  bu kararlar  İslam dünyasının bölünmesini engelleyemedi. Hakem olayından sonra İslam dünyasından  sonra Hz. Ali yanları, Hz. Muaviye  yanları ve her ikisini de kabul etmeyen hariciler olarak ayrılmıştır. Hz. Ali tarafına Şîî, Hz. Muaviye tarafına Emevi denirdi.

 

* Nehrevan Savaşı (659):

   Hariciler  Hz. Ali`nin  üzerine yürümüştür. Halkıda  isyana teşvik etmişlerdi. Bunun üzerine  Hz. Ali  bu olayı  Nehrevan savaşıyla dağıtmıştır. Hariciler İslam dünyasının bu şekilde  dağılmasını  Hz. Ali, Hz. Muaviye  ve Arm Bin As `ı sorumlu tutarak  suikast yapmaya  karar vermişlerdir. Hz. Ali  şehit  edildi, diğer ikisi kurtulmuştur. Böylece  dört halife devri  kapanmıştır.

       _DÖRT HALİFE DEVRİ`NİN  GENEL ÖZELLİKLERİ_

· Halifeler seçimle iş başına gelmişlerdir.

· Bu dönemde Arap  milliyetçiliği yapılmamıştır.

· Türklerle ilk siyasi ilişkiler bu dönemde başlamıştır.

· İslam Devleti bölgenin en önemli siyasi gücü haline gelmiştir.

· Sistemli bir devlet teşkilatı oluşturulmuştur.